Egipto estas fruktoporta valo inter la dezertoj libia kaj arabia. Øia profundo estas kelkcent metroj, longo 130 mejloj, meza largo apenaý unu mejlo. Okcidente la delikataj sed nudaj deklivoj de libiaj montoj, oriente krutaj kaj fenditaj arabiaj stonegoj estas muroj de æi tiu koridoro, sur kies fundo fluas Nilo.
Kun la fluo de la rivero norden la muroj de la koridoro malaltigas, kaj en
interspaco de 25 mejloj de Mediteraneo ili subite disigas kaj Nilo anstataý
flui en mallarga koridoro, dividiøas en kelke da brakoj sur vasta ebena¼o, kiu
havas formon de triangulo. Æi tiu triangulo, nomata Delta de Nilo, havas kiel
bazon la bordon de Mediteraneo, kaj kiel pinton, en la loko kie la rivero
eliras el la intermonto, la urbon Kairon kaj la ruinojn de la antikva æefurbo,
Memfiso.
Se iu povus leviøi dudek mejlojn supren kaj de tie rigardi Egipton, li vidus strangan formon de la lando kaj rimarkindajn sangojn de øia koloro. De æi tiu alteco sur fono de blankaj kaj oranøaj sabloj, Egipto havus aspekton de serpento, kiu en potencaj kurboj rapidas tra la dezerto al Mediteraneo kaj jam subakviøis en gi sian triangulan kapon, ornamitan de du okuloj: maldekstra Aleksandrio, dekstra Damieto.
Æi tiu longa serpento, en oktobro, kiam Nilo superversas la tutan Egipton, havus bluan koloron de la akvo. En februaro, kiam la printempaj vegeta¼oj okupas la lokon de la mallevigantaj akvoj, la serpento estus verda, kun blua strio sur la korpo kaj kun multaj bluaj vejnetoj sur la kapo - la kanaloj, kiuj tranæas Delta’n. En marto la blua strio mallargiøus, kaj la korpo de la serpento ricevus oran koloron pro la maturiøo de la grenoj. Fine en la komenco de junio la strio de Nilo estus tre maldika, kaj la korpo farigus griza, kvazaý vualita de krepo, pro la sekeco kaj polvo.
La æefa trajto de la egipta klimato estas la varmego; en januaro oni havas 10
gradojn super la nulo, en aýgusto 27; iafoje la varmego atingas 47 gradojn, kio
egalas la temperaturon de nia vaporbano. Krom tio, proksime de Mediteraneo, sur
Delta, la pluvo falas dek fojojn jare, en Supra Egipto unu fojon dum 10 jaroj.
En ci tiuj kondiæoj Egipto, anstataý esti lulilo de la civilizacio, estus dezerta intermonto, kiaj ekzistas æie en Saharo, se æiujare ne revivigus øin la akvoj de la sankta rivero Nilo. De la komenco de junio øis la fino de septembro, Nilo leviøas kaj superversas preskaý la tutan Egipton; de la komenco de oktobro øis la fino de majo de sekvanta jaro la akvoj malleviøas, kaj iom post iom malkovriøas pli kaj pli malaltaj partoj de la lando. La akvoj de la rivero estas tiel saturitaj de mineralaj kaj organikaj resta¼oj, ke ilia koloro farigas bruna; kiam la akvoj malaperas, sur la superversitaj teroj restas fruktoporta þlimo, kiu anstataýas plej bonajn sterkojn. La þlimo kaj la varmega klimato estas la kaýzo, ke egiptano, fermita inter dezertoj, havas tri rikoltojn dum unu jaro kaj cirkaý 300 grajnojn de æiu grajno semita.
Sed Egipto ne estas unuforma ebena¼o, sed lando ondlinia; unuj øiaj teroj trinkas la benitan akvon nur dum du au tri monatoj, aliaj ne vidas ilin dum la tuta jaro, æar la superakvo ne atingas æien. Krom tio, iafoje la superakvo estas malpli granda, kaj tiam unu parto de Egipto ne ricevas la fruktigan þlimon. Fine, pro la varmego, la tero rapide sekiøas, kaj oni devas surverþi øin kvazaý po tervazoj.
Æiuj æi cirkonstancoj faris, ke la popolo loøanta en la valo de Nilo devis aý perei, se gi estis malforta, aý reguligi la akvojn, se øi estis genia. La antikvaj egiptanoj havis genian sagon kaj kreis civilizacion.
Jam antaý ses mil jaroj ili rimarkis, ke Nilo leviøas, kiam la suno aperas sub la stelo Sirius, kaj komencas malleviøi, kiam la suno proksimiøas al la stelaro de Pesilo. Æi tiuj konoj igis ilin observi la astrojn kaj mezuri la tempon.
Por konservi la akvon la tutan jaron, ili elfosis en sia lando reton de kanaloj, kelkmilojn da mejloj longan. Por gardi sin kontraý troaj superakvoj, ili konstruis potencajn digojn kaj fosis akvujojn, el kiuj la arta lago Moeris okupis 300 kilometrojn kvadratajn kaj estis profunda dek du etagojn. Fine apud Nilo kaj kanaloj ili konstruis multe da simplaj sed efikaj hidraýlikaj maþinoj, per kiuj oni povis æerpi akvon kaj verþi øin sur kampojn, kuþantajn unu aý du etaøojn pli alte. Krom tio ili devis æiujare purigi la slimplenajn kanalojn kaj konstrui alte vojojn por la militistaroj, kiuj devis fari siajn marþojn en æiuj sezonoj.
Æi tiuj gigantaj laboroj postulis, krom konoj de la astronomio, geometrio, me¶aniko kaj ar¶itekturo, ankaý perfektan organizon. La fortikigo de la digoj, la purigo de la kanaloj, devis esti farata kaj farita samtempe sur granda supra¼o, - aperis la neceseco krei armeon de laborantoj, kalkulantan dekmilojn da anoj, kiu havis difinitan celon kaj komunan direktanton; armeon, kiu bezonis multe da nutra¼oj, multe da helpaj rimedoj kaj fortoj.
Egiptanoj sukcesis krei tian armeon de laborantoj kaj al øi ili þuldas siajn senmortajn verkojn. Þajnas, ke kreis øin kaj poste preparis planojn por øi la pastroj, t. e. la saøuloj egiptaj, kaj komandis øin la reøoj t. e. la faraonoj. Tiamaniere la egipta popolo, en la tempo de sia grandeco, formis kvazaý unu personon, en kiu la pastra kasto estis la penso, la faraono estis la volo, la popolo - korpo kaj la obeo - la cemento.
Do la naturo mem de Egipto, postulante grandan, sencesan kaj regulan laboron, kreis la skeleton de la socia organizo de æi tiu lando: la popolo laboris, la faraono direktis, la pastroj preparis planojn. Kaj tiel longe kiam æiuj tri konsente iris al la celoj, montritaj de la naturo, tiel longe la socio povis flori kaj plenumi siajn eternajn verkojn.
La kvieta kaj gaja, tute ne batalema egipta popolo, dividiøis en du klasojn: terkulturistoj kaj metiistoj. Inter la terkulturistoj estis sendube ankaý kelke da posedantoj de malgrandaj pecoj da tero, sed la plejmulto luis la terojn de l’ faraono, de l’ pastroj aý aristokrataro. La metiistoj, produktantaj la vestojn, meblojn kaj instrumentojn, estis sendependaj; tiuj, kiuj laboris æe la grandaj konstrua¼oj, formis kvazaý armeon.
Æiu el tiuj specialoj, precipe la ar¶itekturo, bezonis fortojn movantajn kaj tirantajn: iu devis æerpi akvon el la kanaloj dum tutaj tagoj, transporti þtonojn el la minejoj tien, kie ili estis necesaj. Æi tiujn plej malfacilajn laborojn, precipe en la stonminejoj, plenumis krimuloj kondamnitaj de la jugoj, au militkaptitoj.
La auto¶tonaj Egiptanoj havis kupran koloron de l’ haýto kaj sin gloris per tio, malestimante same la nigrajn Etiopianojn, la flavajn semidojn kaj la blankajn europanojn. La koloro de la haýto, ebliganta distingi auto¶tonon de fremdulo, pli multe helpis konservi la nacian unuecon, ol la religio, kiun oni povas akcepti, aý la lingvo, kiun oni povas ellerni.
Tamen, kun la tempo, kiam la þtata konstrua¼o komencis fendiøi, en la landon alfluis pli kaj pli multenombre fremdaj elementoj. Ili malfortigis la unuecon; disigis la socion, kaj fine superverþis kaj dronigis en siaj ondoj la antauajn loøantojn de la lando. La faraono administris la regnon kun la helpo de konstanta armeo kaj milico aý polico kaj multenombraj oficistoj, el kiuj iom post iom formiøis la hereda aristokrataro. En la teorio li estis leødonanto, plej alta juøanto, pastrestro, eæ dia filo kaj dio. Li ricevis diajn honorojn ne nur de la popolo kaj oficistoj, sed eæ iafoje li mem konstruis por si altarojn kaj bruligis incenson antaý siaj propraj portretoj.
Flanke de la faraonoj; kaj ofte super ili estis la pastroj; tio estis aro da saøuloj, kiuj direktis la aferojn de la lando. Hodiaý preskaý neeble estas imagi la gravan rolon, kiun la pastraro ludis en Egipto. Ili estis instruantoj de l’ junaj generacioj, antaudiristoj sekve konsilantoj de l’ maturaj homoj, jugistoj de l’ mortintoj, al kiuj ilia volo kaj scio garantiis la senmortecon. Ili ne nur plenumis la religiajn ceremoniojn ce la dioj kaj faraonoj, sed ankaý kuracis la malsanulojn kiel kuracistoj, influis la publikajn laborojn kiel inøenieroj, kaj la politikon kiel astrologoj kaj precipe kiel spertuloj en la aferoj de l’ propra lando kaj de giaj najbaroj.
En la historio de Egipto grandan gravecon havas la rilatoj, kiuj ekzistis inter la pastraro kaj la faraonoj. Plej ofte la faraono faris al la dioj malavarajn oferojn kaj konstruis templojn; tiam li vivis longe, kaj lia nomo kaj liaj portretoj, gravuritaj sur tomboj, estis glorataj de unu generacio post alia. Sed multaj faraonoj regis mallonge, kaj de kelkaj malaperis ne nur la agoj, sed eæ la nomoj. Kelkfoje okazis, ke dinastio falis, kaj la æapon de faraonoj (klaff), cirkaýitan de serpento, surmetis pastro. Egipto prosperis, dum la unuigita popolo, energiaj regoj kaj saøaj pastroj kunlaboris konsente por la feliæo de æiuj. Sed venis epoko, en kiu la kvanto da regnanoj malgrandigis de militoj, la premata kaj ekspluatata popolo perdis fortojn kaj la alfluo de fremduloj detruis la unuecon de la raso. Kaj kiam en la azia lukso dronis la energio de l’ faraonoj kaj la saøo de l’ pastroj, kaj la du potencoj komencis batalon pri la monopolo ekspluati la popolon, Egipton ekregis fremduloj kaj estingigis la lumo de la civilizacio, kiu dum kelke da jarmiloj brilis apud Nilo.
Nia rakonto rilatas la XI-an jarcenton antaý Kristo, kiam falis la XX-a dinastio kaj post la filo de l’ suno, la eterne vivanta Ramzes XIII-a, ekokupis la tronon kaj ornamis sian frunton per ureus, la eterne vivanta filo de l’ suno Sem-amen-Herhor, pastrestro de Amon.
ÆAPITRO
I
En la tridek-tria jaro de l’ felica regado de Ramzes XII, Egipto festis du
solenojn, kiuj plenigis giajn ortodoksajn logantojn per fiero kaj feliæo.
En la monato Mehir, en decembro, revenis Tebojn, plenkovrita per multekostaj donacoj, la dio Hongu, kiu dum tri jaroj kaj nau monatoj vojaøis en la lando Buhten, resaniøis tie la reøan filinon Bent-res kaj forpelis la malbonan spiriton ne nur el la reøa familio, sed eæ el la citadelo de Buhten.
En la monato Farmuti, en februaro, la sinjoro de Supra kaj Malsupra Egipto, la estro de Fenicio kaj de naý popoloj, Mer-amen-Ramzes XII, post interkonsiligo kun la dioj, kiujn li egalas, nomis sia erpatre, t. e. kronprinco, sian dudek-dujaran filon Cham-senmerer-amen-Ramzes.
Æi tiu elekto tre øojigis la piajn pastrojn, glorajn nomar¶ojn, bravan armeon, fidelan popolon kaj æiujn krea¼ojn, vivantajn sur la egipta tero, car la pli aøaj filoj de l’ faraono, naskitaj de la reøidino de Hiti, pro neklarigebla soræo estis posedataj de malbona spirito. Unu filo, de l’ tempo de sia plenaøeco ne povis pasi, la dua tranæis al si la vejnojn kaj mortis, kaj la tria freneziøis de la venena vino, kiun li ne volis æesi trinki; li kredis, ke li estas simio, kaj pasigis tutajn tagojn sur arboj. Nur la kvara filo, Ramzes, naskita de la reøino Nikotris, filino de l’ æefpastro Amenhotep, estis forta kiel la bovo Apis, kuraøa kiel leono kaj saøa kiel la pastroj. De la infaneco li cirkaýis sin per militistoj kaj kiam li estis ankoraý simpla princo, li diradis:
- Se la dioj, anstataý fari min malplej aøa reøa filo, donus al mi la ureus’on de l’ faraono, mi sklavigus, kiel Granda Ramzes, naý popolojn, pri kiuj oni neniam aýdis en Egipto, mi konstruus templon pli grandan ol la tutaj Teboj, kaj por mi - piramidon, apud kiu la tombo de ¦eops þajnus kvazaý rozujo apud matura palmo...
Ricevinte tiel deziratan titolon de erpatre, la juna princo petis, ke la patro nomu lin estro de la korpuso Memfi. Lia Sankta Moþto Ramzes XII-a, post interkonsiligo kun la dioj, kiujn li egalas, respondis, ke li faros tion, se la kronprinco pruvos, ke li scias direkti batalpretan armeon.
Por ci tiu celo estis kunvokitaj generaloj sub la prezido de la milita ministro Sem-amen-Herhor, kiu estis æefpastro de la plej granda templo de Amon en Teboj.
Oni decidis:
En la mezo de la monato Misori (komenco de junio) la kronprinco kolektos dek regimentojn, dislokitajn apud la linio, kiu kunigas la urbon Memfison kun la urbo Pi-uto de la Sebenita golfo.La limon inter la lando Gosen kaj la dezerto formis du vojoj. Unu estis kanalo por transportoj de Memfiso al la lago Timrah, la alia estis þoseo. La kanalo estis ankoraý en la lando Gosen, la þoseo en la dezerto, kiun ambaý vojoj æirkauis duoncirkle. De la þoseo preskaý sur øia tuta longo oni povis vidi la kanalon.Kun æi tiu dekmila korpuso, preta por la batalo, provizita per la tendaro kaj militaj masinoj, la kronprinco iros orienton al la vojo, kiu kuras de Memfiso al Hetem, sur la limo inter la lando Gosen kaj la egipta dezerto.
En la sama tempo, la generalo Nitager, la æefestro de la armeo, kiu gardas la pordegojn de Egipto kontraý la invado de aziaj popoloj, ekiros de Maldolæaj Lagoj renkonte al la kronprinco.
Ambaý armeoj, la azia kaj la okcidenta, renkontos unu la alian en la cirkaua¼o de la urbo Pi-Bailos, sed en la dezerto, por ke la laboremaj terkulturistoj de Pessen ne estu malhelpataj en siaj laboroj.
La kronprinco venkos, se li ne lasos sin surprizi de Nitager, t.e. se li kolektos æiujn regimentojn kaj sukcesos aranøi la batalajn vicojn antaý la alveno de la malamiko.
En la tendaro de l’ princo Ramzes estos lia ekscelenco Herhor mem, la milita ministro, kaj prezentos poste sian raporton al la faraono.
Sendepende de la artefaritaj limoj, la najbaraj landoj diferencis unu de la
alia en ciuj rilatoj. La lando Gosen, malgraý la ondolinia tero, þajnis
ebena¼o, kaj la dezerto konsistis el kelkaj montoj kaj sablaj valoj. La lando
Gosen havis aspekton de grandega þaka tabulo, kies verdaj kaj flavaj kvadratoj
estis desegnitaj per la koloro de l’ grenoj kaj de l’ palmoj, kreskantaj sur la
limoj; sur la flavruøa sablo de l’ dezerto kaj sur øiaj blankaj suproj la
verda¼o aý aro da arboj kaj arbetoj similis erarvagantan vojaøanton.
Sur la fruktodona tero de Gosen de æiu monteto þprucis malhela arbareto de akacioj, sikomoroj kaj tamarindoj, de malproksime rememorigantaj niajn tiliojn, inter kiuj kaþiøis malgrandaj palacoj kun vicoj de kolonoj, aý flavaj terotegitaj dometoj de l’ kamparanoj. Iafoje najbare de l’ arbareto aperis tute blanka urbeto kun platetegmentaj domoj, aý super la arboj peze leviøis la piramidaj pordegoj de l’ temploj, kvazaý duoblaj stonegoj punktitaj de strangaj signoj.
En la dezerto post la unua vico de iomete verdaj montetoj elrigardis nudaj alta¼oj, kovritaj de þtonegaj fragmentoj.
Þajnis, ke la okcidenta lando, saturita de troo da vivo, kun reøa malavareco ¼etas trans la kanalo verda¼on kaj florojn; sed la dezerto, æiam malsata manøegas øin en la sekvanta jaro kaj gin cindrigas.
La iometo da verda¼o, forpelita sur la þtonegojn kaj sablojn, sin krampis al la malpli altaj lokoj, kien per kavoj boritaj tra la þoseo oni povis alkonduki akvon el la kanalo. Kaj tiel inter la nudaj alta¼oj, najbare de la þoseo, trinkis la æielan roson kasitaj oazoj, kie kreskis hordeo kaj tritiko, vinberujoj, palmoj kaj tamarindoj.
En tiaj lokoj vivis ankaý homoj - izolitaj familioj, kiuj renkontante unu alian en la bazaro de Pi-Bailos povis eæ ne scii, ke ili estas najbaroj en la dezerto.
La 16-an de Misori, la koncentriøo de la militistaro estis preskaý finita. Naý regimentoj de l’ kronprinco, kiuj devis anstataýi la azian armeon de Nitager, jam kolektiøis sur la vojo super la urbo Pi-Bailos, kun tendaro kaj parto da militaj maþinoj. Iliajn movojn direktis la kronprinco mem. Li organizis du avangardajn liniojn, el kiuj la pli malproksima devis observi la malamikojn, la pli proksima - gardi la propran armeon kontraý atako, kiu estis ebla en lando, plena de alta¼oj kaj intermontoj. Li, Ramzes, en daýro de unu semajno vidis kaj kontrolis la regimentojn, marþantajn sur diversaj vojoj, li atente observis, æu la soldatoj havas bonajn armilojn kaj varmajn mantelojn por la nokto, æu sufiæos la provizo de panbiskvitoj, viando kaj sekigitaj fisoj. Fine, li ordonis, ke la edzinoj, infanoj kaj sklavoj de la armeo, marþanta al la orienta limo, estu transportitaj per la kanalo; æi tio malpezigis la tendaron kaj faciligis la movojn de la vera armeo.
La plej maljunaj generaloj admiris la sciojn, fervoron kaj singardemon de la kronprinco, kaj super æio lian laboremon kaj simplecon. Sian multenombran sekvantaron, princan tendon, veturilojn kaj portilojn li lasis en Memfiso, kaj en vestoj de simpla oficiro li rajdis de unu regimento al alia, laý la asiria maniero, akompanata de du adjutantoj.
Dank’ al æio æi la koncentrigo de la æefa korpuso iris tre rapide kaj la armeoj en la difinita tago venis al Pi-Bailos. Alia estis la afero kun la princa stabo, la greka regimento, kiu akompanis lin, kaj kelke da militaj maþinoj.
La stabo, kiu kolektiøis en Memfiso, havis antaý si plej mallongan vojon, gi do ekmarsis la lasta, trenante post si grandegan tendaron. Preskaý æiu oficiro, ili estis junuloj de altaj familioj, havis portilon kun kvar negroj, duradan militan veturilon, riæan tendon kaj multe da kestoj kun vestoj kaj manga¼o, kun kruæoj plenaj de biero kaj vino. Krom tio la oficirojn sekvis multenombraj kantistinoj kaj dancistinoj kun orkestro. Æiu, ili estis grandaj sinjorinoj, devis havi veturilon kun unu aý du paroj da bovoj kaj portilon.
Kiam æi tiu amaso elfluis el Memfiso, øi okupis sur la vojo pli multe da loko, ol la armeo de l’ kronprinco. Oni marþis tiel malrapide, ke la militaj maþinoj, kiuj devis sekvi en la fino, foriris dudek kvar horojn pli malfrue, ol estis la ordono. Fine, la dancistinoj kaj kantistinoj, ekvidinte la dezerton - kiu cetere en tiu loko tute ne estis terura - ektimis kaj komencis plori. Por trankviligi ilin oni devis plifruigi la halton, dismeti la tendojn kaj aranøi spektaklon kaj poste festenon. La nokta amuzo, en la malvarmeta aero, sub la brilanta de l’ steloj æielo, sur la fono de la sovaga naturo, tiel plaæis al la dancistinoj kaj kantistinoj, ke ili anoncis, ke estonte ili donos spektaklojn nur en la dezerto. Dume, la kronprinco, eksciinte survoje pri la aferoj de sia stabo, sendis ordonon senprokraste resendi la virinojn en la urbon kaj plirapidigi la marþon.
Kun la stabo estis lia ekscelenco Herhor, ministro de la milito, sed kiel simpla spektatoro. Li havis kun si neniun kantistinon, sed li faris ankaý neniajn riproæojn al la stabanoj. Li ordonis porti sian portilon en la fronto de la kolono, kaj konforme al øiaj movoj li iris antaýen aý ripozis en la ombro de l’ granda ventumilo, kiun tenis lia adjutanto.
Lia ekscelenco Herhor estis homo kvardekjara, kun fortika korpo, ne komunikema. Li malofte parolis kaj same malofte rigardis la homojn el sub la mallevitaj palpebroj.
Kiel æiu Egiptano li havis nudajn brakojn kaj krurojn, malkovritan bruston, sandalojn sur la piedoj, mallongan jupon cirkaý la koksoj kaj antaýtukon kun bluaj kaj blankaj strioj. Kiel pastro, li razis la barbon kaj la kapon kaj portis panteran felon sur la maldekstra þultro. Fine, kiel soldato li kovris la kapon per malgranda gvardia kasko, de kiu pendis nukotuko, ankaý kun blankaj kaj bluaj strioj.
Sur la kolo li havis trioblan oran æenon kaj sub la maldekstra brako, sur la brusto, mallongan glavon en multekosta ingo. Lian portilon, portatan de ses sklavoj, ciam eskortis tri homoj: unu portis la ventumilon, dua la hakilon de l’ ministro, tria keston kun papirusoj. La lasta estis Pentuer, pastro kaj skribisto de l’ ministro, malgrasa asketo, kiu eæ dum plej grandaj varmegoj neniam kovris sian razitan kapon. Malgraý sia malalta popola deveno, li okupis gravan postenon en la þtato, dank’ al esceptaj kapabloj.
Kvankam la ministro kun siaj oficistoj estis en la komenco de la staba kolono kaj tute ne miksis sin en øian kondukadon, sed oni ne povis nei, ke li sciis pri cio, kio okazis post li. Æiun horon, iafoje æiun duonhoron al la portilo de la altrangulo proksimiøis jen simpla pastro, «servisto dia», jen soldato-marodero, jen komercisto aý sklavo, kiu sajne indiferente preterpasante jetis vorton. Ci tiun vorton Pentuer iafoje enskribis, sed plej ofte ekmemoris, car li havis eksterordinaran memoron. Neniu atentis ci tiujn bagatelojn, en la brua amaso de la stabanoj. La oficiroj, grandaj sinjoroj, estis tro okupataj per la kurado, brua interparolado aý kantoj, por rigardi, kiu proksimigas al la ministro, tiom pli ke sencese multe da homoj iris sur la soseo. La 15-an de Misori la stabo de la kronprinco kune kun lia ekscelenco la ministro pasigis la nokton sub libera cielo unu mejlon de la regimentoj, kiuj jam preparigadis al la batalo sur la soseo post la urbo Pi-Bailos.
Antaý la unua horo matene - nia sesa horo - la altajoj de la dezerto farigis violaj. Post ili elrigardis la suno. La landon Gosen superversis rugo, kaj la urbetoj, temploj, palacoj de l’ riculoj kaj terdometoj de l’ vilaganoj similis fajrerojn kaj flamojn, subite ekbruligitajn en la verdajo.
Baldau la okcidentan horizonton surversis ora koloro. Sajnis, ke la verdajo de Gosen fandigas en la oro, kaj ke en la sennombraj kanaloj anstatau akvo fluas fandita argento. Sed la altajoj de la dezerto farigis pli kaj pli violaj, jetante longajn ombrojn sur sablojn kaj kreskajojn.
La gardistoj, starantaj sur la soseo, povis tre bone vidi la kampojn trans la kanalo kaj la plantitajn tie palmojn. Sur unuj verdis la lino, tritiko, trifolio, la aliaj estis oraj de la maturiganta hordeo de la dua semado. Samtempe el la domoj, kasitaj inter la arboj, komencis eliri al la laboro terkulturistoj, homoj nudaj, kies tuta vesto konsistis el mallonga jupo sur la koksoj kaj kufeto sur la kapo.
Unuj ekiris al la kanalo, por purigi gin de la slimo, aý cerpi akvon kaj versi gin sur la kampojn per masinoj similaj al la gruoj de l’ puto. Aliaj, disirinte inter la arboj, kolektis maturajn figojn kaj vinberojn. Oni vidis tie multe da nudaj infanoj kaj virinoj en blankaj, flavaj aý rugaj cemizoj sen manikoj.
Estis granda movado en la tuta æirkaýajo. Sur la cielo la rabobirdoj de la dezerto persekutis la kolombojn kaj monedojn de la lando Gosen. Sur la bordoj de la kanalo balanciøis la grincantaj gruoj kun siteloj de fruktiga akvo, kaj la homoj, kolektantaj fruktojn, aperis kaj malaperis inter la verdaj arboj kiel multkoloraj papilioj. En la dezerto, sur la þoseo jam þvarmis la armeo kaj øiaj servistoj. Pretergalopis skadro de rajdistoj, armitaj per lancoj. Post ili marsis pafarkistoj en kufoj kaj ¼upoj, ili havis la arkojn en la mano, sagujojn sur la dorso kaj larøajn hakilojn æe la dekstra flanko. La arkistojn akompanis þtonjetilistoj, portantaj sakojn kun þtonoj kaj armitaj per mallongaj glavoj.
Cent pasojn post ili iris du malgrandaj infanteriaj taæmentoj, unu armita per lancoj, la alia per hakiloj. Ambau portis ortangulajn sildojn, sur la brusto havis dikajn kamizolojn, kvazaý kirasojn, kaj sur la kapo kufojn kun tukoj, gardantaj la nukon kontrau la suno. La kufoj kaj kamizoloj havis bluajn kaj blankajn aý nigrajn kaj flavajn striojn: la soldatoj similis grandajn krabrojn.
Post la avangardo iris la portilo de l’ ministro, cirkauata de hakilistoj, kaj post gi en kupraj kaskoj kaj kirasoj, la grekaj taæmentoj, kies egalaj pasoj similis frapojn de pezaj marteloj. En la fino oni audis la krakadon de la veturiloj kaj sur la flanko de la soseo rapidis longebarba fenicia komercisto, en portilo pendigita inter du azenoj.
Subite de la avangardo algalopis soldato kaj sciigis al la ministro, ke la kronprinco proksimiøas. Lia ekscelenco forlasis la portilon, kaj en la sama momento aperis sur la þoseo areto da kavaliroj, kiuj desaltis de la æevaloj. Unu el la kavaliroj kaj la ministro ekiris unu al la alia, haltis post æiuj kelke da paþoj kaj salutis.
-Saluton al vi, filo de l’ faraono, kiu vivu eterne! - diris la ministro.
- Saluton al vi, sankta patro, kaj vivu longe - respondis la kronprinco, kaj poste aldonis:
- Vi iris tiel malrapide, kvazaý oni forsegis al vi la piedojn, kaj Nitager ne pli malfrue ol post du horoj estos antaý nia korpuso.
- Vi diris la veron. Via stabo marþas tre malrapide.
-Eunana ankaý diris al mi- Ramzes montris oficiron, kovritan de amuletoj, starantan post li- ke vi ne sendis patrolojn en la intermontojn. En okazo de efektiva milito la malamiko povus ataki vin de tiu flanko.
- Mi ne estas generalo, sed juøisto - trankvile respondis la ministro.
- Kaj kion faris Patroklo?
- Patroklo kun la greka regimento eskortas la militajn maþinojn.
- Kaj mia parenco kaj adjutanto Tutmozis?
- Li dormas ankoraý, sajnas al mi.
Ramzes malpacience piedfrapis la teron kaj eksilentis. Li estis bela junulo, kun vizaøo preskaý virina, al kiu aldonis æarmon la kolero kaj la sunbruno. Li havis mallarøan kamizolon kun blankaj kaj bluaj strioj, samkoloran nukotukon, oran æenon sur la kolo kaj multekostan glavon sub la maldekstra brako.
-Mi vidas - diris la princo - ke vi, Eunana, sola zorgas pri mia honoro.
La kovrita de amuletoj oficiro klinigis gis la tero.
-Tutmozis estas maldiligentulo -daurigis la kronprinco. -Revenu, Eunana, al via posteno. Almenaý la avangardo havu estron. Poste, rigardante la sekvantaron, kiu jam cirkaýis lin kvazaý elkreskinte el la tero, li aldonis:
-Oni donu la portilon. Mi estas laca, kiel þtonrompisto.
-Cu la dioj povas laciøi!- murmuretis Eunana, kiu staris ankoraý post li.
-Iru al via posteno! - diris Ramzes.
- Eble vi ordonos al mi, ho bildo de la luno, nun esplori la intermontojn? - mallaýte demandis la oficiro. - Mi petas vin, ordonu, æar kie ajn mi estas, mia koro flugas post vi, por diveni vian volon kaj plenumi øin.
-Mi scias, ke vi estas atentema- respondis Ramzes. -Iru jam kaj observu æion.
-Sankta patro-, sin turnis Eunana al la ministro -mi rekomendas al via ekscelenco miajn plej humilajn servojn.
Apenaý foriris Eunana, en la fino de la marþanta kolono eksonis ankoraý pli granda tumulto. Oni seræis la portilon de la kronprinco, sed ne povis øin trovi. Anstataýe aperis, dispuþante la grekajn soldatojn juna homo, kiu havis strangan aspekton. Li portis muslinan æemizon, riæe broditan antaýtukon kaj oran skarpon sur la þultro. Sed plej rimarkinda estis lia grandega peruko, konsistanta el multaj malgrandaj harligoj, kaj arta barbo, similanta katan voston.
Tio estis Tutmozis, la plej fama elegantulo en Memfiso; eæ dum la milita marþado li zorgis pri sia tualeto kaj surverþis sin per parfumoj.
- Saluton al vi, Ramzes - kriis la elegantulo, superforte dispuþante la oficirojn. - Imagu, ke via portilo perdiøis; vi estas devigita sidiøi en la mia, kiu ne indas tian honoron, sed kiu ne estas plej malbona.
-Vi ekkolerigis min - respondis la princo. - Vi dormas, anstataý gardi la armeon.
La elegantulo ekmiris kaj haltis.
-Mi dormas?... - ekkriis li. - Sekiøu la lango de tiu, kiu diras tiajn mensogojn. Sciante, ke vi venos, mi jam de unu horo vestas min; preparas al vi banon kaj parfumojn...
-Kaj dume la taæmento marþas sen komando.
- Mi do devas komandi la taæmenton, en kiu estas lia ekscelenco la milita ministro kaj tia generalo, kiel Patroklo?
La kronprinco eksilentis, kaj dume Tutmozis proksimiøinte al li, murmuretis:
- Kian aspekton vi havas, filo de l’ faraono?... Vi ne havas perukon, viaj haroj kaj vestoj estas plenaj de polvo, via haýto estas nigra kaj fendita, kiel la tero en somero!... La respektinda reøino-patrino forpelus vin de la kortego, se þi vidus vian mizeron... - Mi estas nur laca.
-Sidiøu do en la portilon. Tie estas freþaj kronoj de rozoj, rostitaj birdetoj kaj kruco da vino de Æipro. Mi kaþis ankaý -aldonis li mallaute- Senura’n en la tendaro...
-Þi estas tie?... - demandis la princo.
Liaj okuloj, kiuj brilis antaý momento, nebuliøis de volupto.
- La armeo iru antaýen - diris Tutmozis, - kaj ni atendu þin æi tie. Ramzes kvazaý vekiøis.
- Lasu min, tentanto!... Post du horoj estos la batalo..
- Æu tio estas batalo?...
- Almenaý estos decidita la sorto de mia komando.
- Ridu tion - diris la elegantulo. - Mi ¼urus, ke jam hieraý la milita ministro sendis raporton al Lia Sankteco, kun peto, ke li donu al vi la korpuson de Memfiso.
- Tio estas indiferenta. Hodiaý mi ne povus pensi pri io alia, ol la armeo.
- Terura estas via inklino al la milito, dum kiu oni ne lavas sin tutajn monatojn por perei unu tagon... Brr! Se vi vidus Senuran... Nur ekrigardu þin...
- Øuste tiel mi ne rigardos - respondis Ramzes per firma voco.
En la sama momento, kiam oni alportis de la grekaj taæmentoj grandegan portilon de Tutmozis por la kronprinco, de la avangardo algalopis rajdisto. Li deglitis de la æevalo kaj kuris tiel rapide, ke sonoris sur lia brusto pentra¼oj de l’ dioj kaj tabuletoj kun iliaj nomoj. Tio estis Eunana kvazaý en febro.
Æiuj sin turnis al li, kaj þajnis, ke tio al li plaæis.
- Erpatre, plej alta buþo! - ekkriis Eunana, kliniøante antaý Ramzes. - Kiam lau via ordono dia mi rajdis, kondukante la taæmenton kaj zorge observante æion, mi rimarkis sur la þoseo du belajn skarabojn.
Æiu el la sanktaj insektoj rulis antaý si argilan buleton, tra la vojo, al la sabloj...
- Kio do? - interrompis la kronprinco.
- Kompreneble - daurigis Eýnana, rigardante al la ministro - kiel ordonas la pieco, mi kaj miaj homoj, honorinte per nia adoro la sanktajn bildojn de la suno, haltigis la marþon. Tio estas tiel grava antaýdiro, ke sen ordono neniu el ni kuraøus iri antaýen. - Mi vidas, ke vi estas vere pia Egiptano, kvankam viaj trajtoj estas ¶etaj, - respondis Herhor, kaj sin turninte al la proksime starantaj altranguloj, aldonis:
- Ni ne iros plu sur la þoseo, æar ni povus piedpremi la sanktajn skarabojn. Pentuer, æu tra la intermonto, dekstre, oni povas æirkaýiri la þoseon?
-Jes- respondis la skribisto de la ministro. -La intermonto estas unu mejlon longa kaj revenas al la soseo, preskaý kontraý Pi-Bailos.
-Granda perdo de tempo! - interrompis kolere la kronprinco.
-Mi ¼urus, ke tio ne estas skaraboj, sed la spiritoj de miaj feniciaj procentegistoj - diris Tutmozis. -Ne povante, post la morto, repreni la monon, ili devigas min, por puno, trairi la dezerton!...- La sekvantaro de l’ princo maltrankvile atendis la decidon; Ramzes diris al Herhor:
- Sankta patro, kion vi pensas pri tio?
- Ekrigardu la oficirojn - respondis la pastro - kaj vi komprenos, ke ni devas iri tra la intermonto.
Nun eliris la estro de la grekaj soldatoj, la generalo Patroklo, kaj diris al la kronprinco:
-Se vi permesos, princo, mia regimento daurigos la antaýan vojon. Niaj soldatoj ne timas la skarabojn.
- Viaj soldatoj ne timas eæ la reøajn tombojn- respondis la ministro. -Sed kredeble ne estas tie sendanøere, æar neniu revenis.- La greko, konfuzita, foriris.
-Konsentu, sankta patro- murmuretis la princo kun plej granda kolero- ke tia
malhelpo ne haltigus en la vojago eæ azenon.
-Tial azeno neniam estos faraono - respondis trankvile la ministro.
-En tia okazo vi, ministro, kondukos la taæmenton tra la intermonto! - ekkriis Ramzes. Mi ne konas la pastran taktikon, cetere mi devas ripozi. Akompanu min, kuzo -diris li al Tutmozis kaj ekiris al la nudaj montetoj.
